Veilig markervaccin voor Europa zit in de pijplijn

Na het uitbreken van Afrikaanse varkenspest (AVP) in China in 2018 kwam de Europese Unie (EU) in actie. Het project 'Vacdiva' werd opgestart met de ingewikkelde taak om een AVP-vaccin te ontwikkelen. 'Ingewikkeld omdat het een complex virus is, een vaccin zowel via de bek als met een injectie toegediend moet kunnen worden én onderscheid moet kunnen worden gemaakt tussen het vaccinvirus met marker en het veldvirus en een bijbehorende test een must is', legt Erwin van den Born uit. Hij is als projectleider R&D vanuit MSD Animal Health nauw betrokken bij het door de EU gefinancierde samenwerkingsproject.

Projectpartners hebben al een kandidaat-vaccinstam ontdekt om AVP op termijn te kunnen beteugelen. 'Ook de diagnostiek om onderscheid te kunnen maken tussen dieren die gevaccineerd zijn met het markervaccin en die geïnfecteerd zijn met het veldvirus is al ver ontwikkeld', zegt Van den Born. 'Het zal nog jaren duren voordat het Europees Medicijn Agentschap goedkeuring geeft om het vaccin in Europa te mogen inzetten.'

Twintig partners

MSD Animal Health is een van de twintig partners in het project 'Vacdiva'. 'Knappe koppen kunnen wel een vaccin tegen Afrikaanse varkenspest ontwikkelen, maar het moet ook mogelijk zijn om het commercieel te kunnen produceren', licht de projectleider R&D toe. 'Met ons R&D-team zorg ik ervoor dat wat wordt ontwikkeld past; voldoen aan de voorwaarden om met een specifieke cellijn een veilig markervaccin te kunnen produceren. Een vergelijkbare rol speelt het bedrijf Ingenasa bij het commercieel op de markt brengen van diagnostische testen.'

Zo werken bepaalde projectdeelnemers aan het vinden van de juiste vaccinstam en het uitvoeren van studies en testen. Andere partners houden zich bezig met het ontwikkelen van een vaccinatiestrategie. 'Hoe zet je bijvoorbeeld het markervaccin oraal bij wilde zwijnen in, zodat dat het meeste effect oplevert?' verduidelijkt Van den Born. 'Het gecontroleerd uitvoeren van veldstudies met wildezwijnenpopulaties gebeurt bijvoorbeeld in Afrika. Dat wordt uitgevoerd door het International Livestock Research Institute in Kenia.'

170 genen

Een complicerende factor bij vaccinontwikkeling is de grootte van het AVP-virus. 'Het genoom van het AVP-virus bestaat uit 170 genen en de functie en samenhang van alle verschillende genen zijn nog een mysterie voor onderzoekers. Dat maakt de zoektocht naar een werkzaam vaccin uiterst complex', licht Van den Born, opgeleid biotechnoloog aan Wageningen University & Research, toe.

'Van het klassieke varkenspestvirus, waarvan het genoom codeert voor maar twaalf eiwitten, weten we in feite alles. Dat maakt vaccinontwikkeling een stuk eenvoudiger. Het virus dat het Porcine Reproductive and Respiratory Syndrome (PRRS) veroorzaakt, bestaat uit tien genen. Ook over dat virus valt nog veel te ontdekken.'

Van nature verzwakt virus

Volgens de projectleider R&D werken bij de ontwikkeling van een effectieve entstof tegen AVP veel bekende dingen op vaccingebied niet. 'Het meest eenvoudig is het om een veilig vaccin te maken met afgedode AVP-virussen, maar dat bleek niet mogelijk te zijn. Daarom zijn wij bezig om een vaccin te ontwikkelen op basis van verzwakt levende virussen. Een entstof met een niet-ziekmakende virusstam die het immuunsysteem prikkelt en het dier op een veilige manier bescherming laat opbouwen tegen Afrikaanse varkenspest.'

De meeste varkens en wilde zwijnen die zijn besmet met het AVP-virus, sterven aan de infectie. Een enkel dier overleeft de besmettelijke varkensziekte. 'Maar het komt van nature ook voor dat minder ziekmakende stammen van het AVP-virus ontstaan', legt Van den Born uit. 'Bij toeval is zo'n verzwakte stam gevonden bij een met AVP-besmet wild zwijn dat verder geen symptomen van die ziekte leek te vertonen. Bij studies is dat virus verstrekt aan gezonde wilde zwijnen en varkens. Dat leverde geen enkel ziek dier op, terwijl ze wel resistentie opbouwden tegen Afrikaanse varkenspest.'

100 procent veilig

Met het vinden van zo'n van nature verzwakt virus, een kandidaat voor een vaccinstam, is een vaccin nog lang niet op de markt. 'Wel zijn we een eind op het juiste spoor en ons uitgangspunt is goed. Bovendien past dit in de strategie van 'Vacdiva'. Maar een vaccin moet onder alle mogelijke omstandigheden 100 procent veilig zijn bij toediening. Oftewel: het vaccinvirus mag in geen enkele diercategorie of productiestadium van een varken muteren tot een ziekmakende variant', zegt de projectleider R&D.

'Het recente nieuws uit Vietnam dat een geregistreerd AVP-vaccin waarschijnlijk mortaliteit veroorzaakt, onderstreept dat. Mogelijk moeten we bij onze kandidaat-stam nog een of meerdere genen uitschakelen om veiligheidsgaranties te kunnen geven.'

Europa steekt 10 miljoen euro in ontwikkeling Afrikaans varkenspestvaccin