Bigoverleving: hoeveel is normaal?

Er is veel discussie over hoeveel bigoverleving in de eerste weken na de geboorte haalbaar zou moeten zijn. We vragen ons met zijn allen af: wat is 'normaal'? Het is heel moeilijk om daar een getal of percentage op te plakken. Ik wil graag met jullie delen hoe ik dit zie als dierenarts, als ik kijk naar verschillen in het dierenrijk.

Er zijn diersoorten die extreem veel nakomelingen krijgen, waarvan er slechts heel weinig overleven. Dit is een overlevingsstrategie van met name verschillende diersoorten die leven in milieus die heel gevaarlijk zijn voor hun nakomelingen. Je kunt hierbij bijvoorbeeld denken aan kikkers, zeeschildpadden en insecten. Deze dieren zorgen voor héél véél nakomelingen. Ze besteden er weinig ouderlijke zorg aan, maar zorgen vooral voor een hele grote hoeveelheid nakomelingen zodat de kans dat er één of enkele overblijven die tot volwassenheid uitgroeien redelijkerwijs aanwezig is. Bij de zeeschildpad blijft er bijvoorbeeld maar 1 van de 1.000 nakomelingen over.

Er zijn daarentegen ook diersoorten die juist de omgekeerde strategie volgen. Deze dieren zorgen voor een beperkt aantal nakomelingen en zorgen juist heel erg goed voor hun baby’s, zodat de overlevingskans zo groot mogelijk is. We kunnen hierbij denken aan mensen, gorilla’s en olifanten.

Maar waar op deze schaal bevindt zich nu het varken? Ik heb gekeken naar onderzoeken over wilde varkens. Deze krijgen gewoonlijk één of soms twee worpen per jaar met zo rond de zes biggen. Echter, de overlevingspercentages die worden gerapporteerd zijn variabel en vallen soms erg tegen omdat de overleving afhankelijk is van onder andere klimaat en beschikbaar voedsel. In de studie van Náhlik et al. (referentie 1) werden uitvalspercentages van rond de 55-60% gevonden.
Ons gedomesticeerde en geselecteerde varken krijgt per worp duidelijk meer biggen dan het wilde varken. In tegenstelling tot zes biggen per worp kan deze zeug wel zestien biggen per worp krijgen. Echter, door de uitermate gecontroleerde omstandigheden in de moderne varkenshouderij zijn de zeugen samen met de varkenshouders in staat om een groot deel van deze biggen ook te laten overleven. Gemiddeld gezien komen we rond de 13% uitval. Veehouders die onder de 10% sterfte realiseren, doen het heel erg goed.
Voor biologische bedrijven is dit vaak moeilijker te realiseren. We zitten namelijk ook met een belangenconflict tussen welzijn voor de zeug en bigoverleving. Enerzijds is het goed voor de zeug om los te kunnen lopen en nestbouwgedrag te kunnen vertonen. Soms gaat dat echter ten koste van de bigoverleving.

Daarom zijn er veiligheidsvoorzieningen in de huisvesting ontwikkeld zoals kraamboxen en beweegbare vloeren. Welke keuzes maak je hier voor dierenwelzijn? In Noorwegen is gekozen voor grote kraamhokken waar de zeugen los lopen. Men heeft ervaring moeten opdoen met het systeem: in het begin liep de uitval op tot 15%, maar inmiddels is deze weer teruggebracht naar 12%.

Door hard te werken aan genetische selectie op bigvitaliteit en grootbrengend vermogen van de zeug (door parameters zoals geboortegewicht en aantal spenen te gebruiken bij selectie), te werken aan goede voeding van de zeug in de dracht en lactatie, te werken aan goede kraamzorg voor de big in het kraamhok en goede huisvesting met een lekker warm nest, zorgen we er voor dat er zoveel mogelijk nakomelingen van onze varkens overleven.

'Wat is normaal?' blijft echter een vraag. We moeten ons realiseren dat we te maken hebben met de diersoort varken. Kan deze uitkomen op een overlevingspercentage als dat van een olifant, gorilla of mens? Ten opzichte van de wilde varkens doen we het in de moderne varkenshouderij prima op het gebied van bigoverleving. Uiteraard moeten we blijven werken aan verbetering. Maar we moeten ook reëel blijven in wat we kunnen verwachten wat betreft overlevingspercentage bij het varken.

Karien Koenders
Adviseur gezondheid Topigs Norsvin NL

Referentie 1: Birth rate and offspring survival in a free-ranging wild boar Sus scrofa population. Authors: András Náhlik, and Gyula Sándor. Source: Wildlife Biology, 9(4) : 37-42