Minder goede prestaties bij de gespeende biggen?

Oedeemziekte of slingerziekte komt vooral voor bij gespeende biggen en jonge vleesvarkens. Symptomen treden meestal op rond 7-9 weken leeftijd, maar er zijn bedrijfsverschillen. De oorzaak is een shiga toxine producerende Escherichia coli (STEC) bacterie.

Deze bacterie hecht zich vast aan de darmwand. De receptor in de darm van de big die nodig is voor de aanhechting van deze bacterie is pas aanwezig vanaf ongeveer 3 weken leeftijd. Biggen kunnen daarom voor deze leeftijd geen slingerziekte ontwikkelen.

Soms wordt er ten onrechte beweerd dat STEC ook speendiarree veroorzaakt. De Escherichia coli bacterie kan speendiarree veroorzaken, maar dit is een ander type E. coli bacterie en niet de STEC. Hiermee dient men rekening te houden bij behandeling of preventie. De ban op het gebruik van colistine en zinkoxide verhoogt de kans op slingerziekte. Het gebruik van antibiotica of zinkoxide maskeert soms de onderliggende problemen van oedeemziekte of speendiarree bij gespeende biggen.

Symptomen

Acute oedeemziekte
Wanneer de bacteriën zich kunnen vasthechten aan de receptoren in de darm, produceren ze het shiga toxine (Stx2e) dat daarna via de darm in de bloedbaan wordt opgenomen. Dit toxine beschadigt de wand van de bloedvaten, waardoor de bloedvaten vocht lekken en er zich overal in het lichaam van het varken vocht (oedeem) opstapelt. Opvallende plaatsen van oedeem zijn de neusrug, oogleden, stembanden (wat het typische hees, piepend stemgeluid verklaart), ophangband van de dikke darm en hersenen (veroorzaakt verstoring van het evenwichtsorgaan met een slingerende gang tot gevolg). Bij een zeer snel verloop kunnen de varkens ook plots doodvallen zonder dat er oedeem wordt waargenomen, maar meestal wordt een verhoogde sterfte als belangrijkste symptoom waargenomen.

Subacute oedeemziekte
Naast de klinische vorm wordt er de laatste tijd ook meer aandacht besteed aan subacute oedeemziekte. Hierbij zijn er niet onmiddellijk duidelijke klinische symptomen zoals hierboven vermeld, maar is er sprake van verminderde productieresultaten zoals lagere groei. Een onderzoek, uitgevoerd op 33 Franse bedrijven, toonde aan dat het percentage STEC positieve bedrijven lager was bij de 11 best presterende bedrijven t.o.v. de 22 minder presterende bedrijven. Dit wil zeggen dat bedrijven zonder STEC beter presteren.(1) De best presterende bedrijven hebben een dagelijkse groei op de batterij (8-30 kg) hoger dan 470 gram en een sterfte na spenen lager dan 2%.

Diagnose

Acute oedeemziekte
Bij acute oedeemziekte zijn de klinische symptomen zoals een slingerende beweging en gezwollen oogleden en/of neusrug vaak al een goede indicatie van de oorzaak. Daarnaast is er bij autopsie vochtopstapeling rond het darmpakket zichtbaar en hebben de biggen meestal een gevulde maag.

Om dit vermoeden te bevestigen, kunnen er bij autopsie monsters verzameld worden ter hoogte van de darmlymfeknopen of de dunne darm. Daarnaast kunnen ook mestmonsters verzameld worden. Deze monsters onderzocht worden in het lab onderzocht op de aanwezigheid van de STEC bacterie door middel van een PCR analyse.

Belangrijk bij de diagnose is om onderscheid te maken met een Streptococcus suis infectie. Beide ziekteverwekkers veroorzaken typische zenuwsymptomen, die erg gelijkend zijn. Het verschil is dat deze symptomen bij een S. suis infectie optreden ten gevolge van een etterige hersenvliesontsteking en bij een STEC infectie ten gevolge van vochtopstapeling in de hersenen. S. suis veroorzaakt ook niet de typische oedemen zoals bij STEC wel het geval is. Daarnaast is bij een S. suis infectie vaak sprake van koorts, terwijl dit bij STEC bijna nooit het geval is.

Subacute oedeemziekte
Bij subacute oedeemziekte is er geen of weinig acute sterfte ten gevolge van de typische symptomen van oedeemziekte aanwezig. Positieve bedrijven hebben meestal een vertraagde groei en ongelijke biggen, die niet gevuld staan en bleker zijn. Vaak worden deze biggen verdacht van een Streptococcen, Circovirus of Salmonella infectie. Oedeemziekte wordt daarbij vaak over het hoofd gezien. De kiem aantonen door middel van autopsie is moeilijk. Bij een vermoeden van subacute oedeemziekte is het nuttig om via rectaalswabs mestmonsters te nemen en te onderzoeken op de aanwezigheid van de STEC bacterie met een PCR analyse.

Behandeling en preventie

Aanpassing van de voersamenstelling kan een gunstig effect hebben, maar dit is meestal van tijdelijke aard en veroorzaakt een vertraagde groei. Behandeling met antibiotica komt bij slingerziekte meestal te laat omdat het shiga toxine op dat moment al schade heeft aangericht. Preventie via vaccinatie is dan ook de enige sluitende optie bij dit probleem. Er zijn momenteel twee vaccins voor biggen op de markt die de klinische symptomen van slingerziekte reduceren. Vaccinatie van de big zorgt voor de opbouw van actieve afweer tegen het toxine Stx2e. De big zal antistoffen aanmaken die de schadelijke Stx2e toxines kunnen neutraliseren. Vaccinatie leidt echter niet tot het verminderen van de E. coli bacteriën in de omgeving, dus vaccinatie kan na verloop van tijd niet stopgezet worden.

Conclusie

Zowel acute als subacute oedeemziekte of slingerziekte kunnen schade veroorzaken bij gespeende biggen. Bij de acute vorm zijn de typische symptomen zoals gezwollen oogleden en/of neusrug, een slingerende beweging en plotse sterfte vaak een goede indicatie van de oorzaak. Subacute oedeemziekte is minder duidelijk zichtbaar, maar mag niet vergeten worden als de gespeende biggen minder goed presteren. Zowel acute als subacute oedeemziekte kunnen door middel van mestonderzoek vastgesteld worden.

Referentie: (1) Investigation of subacute edema disease in France. Impact on swine performance. Philippe Leveneu et al., ESPHM 2019.