Jan Roefs: 'Versnipperd beleid staat mestverwerking in de weg'

Varkenshouders zijn al verplicht om een flink deel van hun mestoverschot te (laten) verwerken. In de visie van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit moeten alle niet-grondgebonden bedrijven in 2030 naar 100 procent. Maar met alleen mest (laten) verwerken komt een varkenshouder er niet.

Welke regels en wetten zijn er in relatie tot mest?

'Stikstof, klimaat, energie, water, circulaire landbouw, handel, voedselproductie en misschien nog wel meer. Ze hebben allemaal op de een of andere manier te maken met mest. Lastig is dat voor al die onderwerpen verschillende instanties verantwoordelijk zijn. De Europese Unie, verschillende ministeries, provincies, gemeenten, waterschappen. Die hebben allemaal eigen wetten en regels die elkaar in de weg staan en bovendien meestal middelgericht zijn. Dit zou doelgericht moeten zijn en in plaats van versnipperd werken moeten we naar een integrale aanpak.'

Wat is het meest actueel op mestgebied?

'Het zevende actieprogramma Nitraatrichtlijn, het mestbeleid dus, maar zeker ook de stikstofplannen. We hebben op basis van de beschikbare budgetten doorgerekend dat de effecten enorm zijn: 30 procent minder vee. Daarbij zal de afname bij koeien zelfs iets groter zijn dan bij varkens en pluimvee. Daarnaast zal er voor de landbouw 15 procent minder grond beschikbaar komen.'

Wat is de consequentie voor het fosfaatoverschot?

'In 2016 was het fosfaatoverschot 52 miljoen kilo. In 2020 was dat nog 21 miljoen kilo, maar ging er al 48 miljoen kilo fosfaat de grens over. Ik wil nog niet van een fosfaattekort spreken, want de bodemtoestand is op landelijk niveau ongeveer neutraal: geen opbouw en geen teruggang van de fosfaattoestand. Wel wordt steeds minder van de fosfaatplaatsingsruimte benut met dierlijke mest. In 2016 was dat 98 procent en in 2020 was dat gedaald tot 81 procent. Door de te verwachten krimp van de sector zal dat verder teruglopen en kan er een tekort ontstaan. Ik verwacht namelijk niet dat de export tot nul daalt.'

Hoe staat het met stikstof?

'Als je kijkt naar de totale behoefte van alle gewassen in Nederland, dan zou je dit kunnen invullen met de stikstof uit dierlijke mest. Zelfs dan is er nog kunstmeststikstof nodig. Maar er zitten grenzen aan de hoeveelheid stikstof uit dierlijke mest die je mag uitrijden. Dat is normaal gesproken 170 kilo stikstof uit dierlijke mest. Dus als een melkveehouder meer stikstof produceert, dan moet hij dierlijke mest afvoeren, terwijl zijn gras wel om meer stikstof vraagt dan die 170 kilo en hij dus kunstmest moet aanvoeren. Bij derogatie mag de melkveehouder wel meer stikstof uit dierlijke mest op eigen land gebruiken. Ook dan is er voor de grasgroei geregeld nog kunstmest nodig.'

Moeten we dan wel mest verwerken?

'Verwerken is een middel en geen doel op zich, maar de juiste mestverwerking kan aan belangrijke doelen bijdragen. Doelen zijn vooral het beter benutten van de nutriënten in de mest waardoor de verliezen naar het milieu lager worden. Let wel: er gaat zo'n 100 miljoen kilo stikstof uit mest verloren als ammoniak. Dat is allemaal nuttige stikstof waar gewassen van kunnen groeien, terwijl we in Nederland een enorme uitdaging hebben om die verliezen zo laag mogelijk te houden.

'Verder verlaag je met een combinatie van een juist stalsysteem en mestvergisting de broeikasgasemissies met driekwart. Zeker in de varkenshouderij is dat zo en lever je dus je bijdrage aan de klimaatopgaven van Nederland.
'In hoeverre mestverwerking economisch beter is dan niet verwerken hangt samen met de producten en kosten die worden gemaakt. Maar het is natuurlijk zo dat mestverwerking de reguliere mestmarkt behoorlijk ontlast. Als dat weg zou vallen, dan is er meteen weer veel meer druk op de mestmarkt.'

Hoe nu verder?

'Het beste zou zijn een totaalaanpak van de mest waarbij je veel zaken in één keer meeneemt. Dus zowel het beperken van de uitstoot van stikstof als broeikasgassen, het efficiënt hergebruiken van mest om te voldoen aan de circulaire doelstelling en de voedselvoorziening. En het beperken van de verliezen in de bodem voor de verbetering van de waterkwaliteit. Dat kan met de combinatie van dagontmesting, vergisting en verwerking.'

Dus vergisting is een belangrijk punt?

'Voor het klimaat moeten we in 2030 de methaanuitstoot met 54 procent verlagen. Haal je de mest snel uit de stal, dan haal je 85 procent methaanreductie. Maar als je mest vervolgens lang opslaat, dan komt het methaan alsnog vrij.

'De verse mest uit de stal kan het beste direct naar een vergister die dan alle methaan uit de mest haalt. Je slaat dan twee vliegen in één klap: broeikasgasemissies voorkomen en groene energie produceren. Let wel: groen gas is hoogwaardigere energie dan elektriciteit. Hiervoor moet je het biogas wel opwerken naar groen gas. Dan heb je een directe vervanger van aardgas uit Rusland of Groningen. Hiervoor is overigens een wat grotere schaal nodig dan de meeste boeren hebben, circa 15.000 kuub mest. In Frankrijk is hier al ruime ervaring mee en ook in Nederland zijn de eerste installaties geplaatst in de varkenshouderij.

'Van een kuub verse varkensmest kun je 20 tot 25 kuub groen gas maken en misschien kan het met 'uurontmesting' nog wel meer worden. Een kuub gas was vorig jaar 1 euro waard en nu is dat ruim het dubbele. Om de doelstelling van 2 miljard kuub groen gas in 2030 te halen, is mestvergisting keihard nodig. Bij een goede uitvoering kan het een interessante businesscase zijn.'

Moet je na het vergisten nog verwerken?

'Moeten is veel gezegd. Digestaat is een prima meststof. In veel gevallen is het ook beter dan onbewerkte mest. Verder scheiden in organische en anorganische fracties en hygiëniseren kost aan de ene kant geld, maar aan de andere kant produceer je hiermee mestproducten met een hogere waarde voor bodem en gewas, minder verliezen naar het milieu en wellicht ook lagere transportkosten. Als de kunstmestvervangers, Renure is de officiële term, door Brussel worden erkend, dan gaan die fracties concurreren met kunstmest in plaats van met dierlijke mest.'

Waarom doen we dit niet dan?

'Omdat we nu eenmaal al die verschillende regels en wetgevers hebben. In Noord-Brabant moet een emissiearm stalsysteem 85 procent ammoniakreductie opleveren en kunnen varkenshouders nu eigenlijk alleen kiezen voor een luchtwasser. Dan hebben ze geen systeem dat dagverse mest levert.

'Dus de keuze voor een brongericht stalsysteem wordt min of meer geblokkeerd door de regelgeving. Terwijl je juist zo'n brongericht systeem zou moeten willen, want uiteindelijk gaat het erom dat we ons voedsel op de milieuvriendelijkste manier kunnen blijven produceren. Via een combinatie van stalsysteem – mestverwerking – precisiebemesting is dat het beste mogelijk, zo laat recent onderzoek nog eens overduidelijk zien.'