Niet wild zwijn, maar ‘wilde’ worst is grootste risico

Niet het wild zwijn, maar de mens vormt het grootste risico op insleep van het Afrikaanse varkenspestvirus naar Nederland. Mensen kunnen besmet vlees of vleeswaren meenemen, waarna de besmetting per ongeluk bij varkens terecht komt.

Afrikaanse varkenspest (AVP) is een varkensziekte met desastreuze gevolgen. Veel varkens sterven door deze ziekteverwekker. Bij experimentele besmetting met de Russische stam is tot nu toe zelfs ieder varken gestorven. Afrikaanse varkenspest is dan ook een veewetziekte: melden van een verdenking van de ziekte is verplicht. Bij een melding van Afrikaanse varkenspest op een varkensbedrijf zullen daarbij direct alle alarmbellen gaan rinkelen. Zou er werkelijk sprake zijn van AVP dan is er in heel Nederland een stand-still voor alle diertransporten gedurende 72 uur. Verder worden de besmette bedrijven en alle bedrijven in een straal van 1 kilometer rondom het besmette bedrijf geruimd en worden vervoersverboden ingesteld volgens het draaiboek. Een vaccin tegen Afrikaanse varkenspest is er niet en indien het er wel komt, dan is het nog de vraag of het onder de Nederlandse omstandigheden zinvol kan worden ingezet.

Bij het Centraal Veterinair Instituut is Willie Loeffen dé deskundige op het gebied van Afrikaanse varkenspest. Hij schetst op welke wijze Nederland het grootste risico loopt dat deze ziekte het land in zijn greep krijgt.

Vormen wilde zwijnen een risico?
“Het is vrijwel uitgesloten dat AVP door wilde zwijnen naar Nederland komt, zonder dat daar ergens menselijk handelen tussen zit. Ten eerste zal een besmet wild zwijn niet helemaal vanuit Rusland of Wit-Rusland naar Nederland lopen. En ten tweede gaat de verspreiding van AVP tussen wilde zwijnen nu ook weer niet zo gemakkelijk dat het virus zich via die route langdurig of over grote afstanden kan verplaatsen. In Polen en Litouwen zijn wel twee wilde zwijnen gevonden die met AVP besmet waren, maar daar is het bij gebleven. In Polen zijn de zieke wilde zwijnen waarschijnlijk uit Wit-Rusland gekomen. In Litouwen is het voeren van keukenafval vermoedelijk de oorzaak.”

Maar is het wild zwijn dan geen risico?
“Dat risico is heel beperkt. Wilde zwijnen worden waarschijnlijk vooral besmet door contact met zieke varkens op back-yard farms. En veel minder andersom. De wilde zwijnen die besmet raken, worden ziek en sterven snel, waardoor de ziekte in de populatie snel uitdooft. De kans dat de ziekte zich via de wilde zwijnen verspreidt, anders dan op heel lokaal niveau, is erg klein. En als dat wel gebeurt kun je het zien aankomen. Dan worden er steeds dichter bij Nederland besmette wilde zwijnen gevonden.”

Het risico zit hem dus in de back-yard farms?
“Ja, dat is echt een hele belangrijke risicofactor. Dat systeem is nog volledig ingeburgerd in Rusland, Wit-Rusland en het oosten van Europa. Inherent aan het back-yard farming is ook dat de dieren etensresten krijgen. En juist die leveren het grootste risico van overdracht van Afrikaanse varkenspest.”

Dus het echte risico is het voeren van etensresten?
“Tot nu toe zijn, voor zover bekend, alle primaire uitbraken van Afrikaanse varkenspest buiten Afrika, te wijten aan het voeren van besmet vlees, of keukenafval waarin dit vlees zit, aan varkens. Via die weg is het in 2007 in Georgië terechtgekomen, van waaruit het zich vervolgens naar Rusland heeft verspreid. Vooral door back-yard farming en het daarbij behorende voeren van etensresten heeft de ziekte zich over heel West-Rusland verspreid.”

Kan de Russische overheid dit dan niet in de hand houden?
“Dat is blijkbaar erg moeilijk. West-Rusland is een gebied zo groot als heel Europa. Er zijn meerdere instanties bij de bestrijding betrokken en back-yard farming is nog volkomen ingeburgerd. Het is niet zo simpel zijn om dat helemaal weg te krijgen.”

Maar de ziekte heeft toch ook huisgehouden op grote bedrijven die het qua hygiëne goed voor elkaar hebben?
“Er zijn in Rusland zeker bedrijven die de bio-security heel goed op orde hebben. Op die grote bedrijven werken ook veel mensen. Waarschijnlijk brengen die het dan toch van buiten mee. Gewoon via een boterham met besmet vlees van een varken dat ze thuis of bij de buren hadden. Voer je hiervan de restjes aan een varken, dan gaat het mis.”

Zijn daar bewijzen voor?
“Dat is lastig, we krijgen niet zoveel informatie uit Rusland. Wel zijn er gevallen bekend dat de ziekte een enorme sprong maakte van wel 1.000 kilometer. Mogelijk door soldaten die van huis uit een zelfgemaakte worst van een besmet varken meekregen. En die besmetting is dan via keukenafval weer bij varkens terecht gekomen.”

Hoe verspreidt AVP zich binnen een bedrijf?
”Het is goed om je te realiseren dat er minstens honderd tot duizend virusdeeltjes nodig zijn om een varken te besmetten. Dat is veel meer dan bijvoorbeeld bij klassieke varkenspest en mond-en-klauwzeer het geval is. Maar als een varken besmet is, zal de ziekte zich snel verspreiden naar de andere varkens in een hok. Zeker als ze bijvoorbeeld vechten, bloed bevat namelijk heel veel virus. Via een injectienaald is de besmetting ook heel snel te verspreiden, omdat er juist dan weer veel minder virusdeeltjes nodig zijn.
Tussen hokken gaat de verspreiding langzamer. Dat gaat zowel via dier-diercontact tussen aan elkaar grenzende hokken, als via indirecte contacten. Op korte afstand (een paar hokken) zou het zelfs wel eens via de lucht kunnen gaan. Tegenhouden van de verspreiding in een afdeling gaat niet lukken. Tussen afdelingen gaat het vooral via het verplaatsen van besmette dieren. Verder blijven daar de indirecte contacten over. Met goede hygiënemaatregelen is de verspreiding tussen afdelingen wel te reduceren. Denk aan een goed functionerende laarzenwasser per afdeling, wisselen van kleding als er contact met varkens of mest is geweest, handen wassen en ontsmetten en zeker geen injectienaalden in meerdere afdelingen gebruiken. Voor het besmette bedrijf zelf maakt het natuurlijk niks meer uit, maar het virus zal zich dan ook veel minder makkelijk verspreiden naar andere bedrijven. Kortom, als we ooit een uitbraak in Nederland krijgen, kunnen dat soort eenvoudige maatregelen een flinke bijdrage leveren aan een snelle bestrijding en het beperken van het aantal besmette bedrijven.”

Is transport een risicofactor?
“Varkenstransport brengt altijd het risico van overdracht mee. Als iedereen zich aan de spelregels houdt, is de kans klein dat we het virus naar Nederland halen. Als je alleen maar kalveren hier naar toe haalt, is daar geen groot risico aan verbonden. En zolang je met diezelfde wagen dan maar geen varkens gaat transporteren in een risicoland. Daarnaast is er bij risicolanden sprake van een dubbele reiniging en ontsmetting van transportwagens. Er moet dan wel al heel veel virus in gezeten hebben, wil er voldoende overblijven om nog een varken te besmetten. Alert blijven is en blijft wel nodig.”

Vormen teken een risico?
“Nee, in feite niet. In Europa en grote delen van Rusland komen geen teken voor die de ziekte kunnen overbrengen. In Afrika spelen teken wel een cruciale rol om het virus onder wrattenzwijnen te verspreiden, waardoor er een virusreservoir in het wild bestaat. Incidenteel kan een hier gehouden varken besmet raken, maar ook in Afrika verloopt de verspreiding tussen de backyards op heel andere manieren. Er komt geen teek aan te pas.”

Stel, een wild zwijn in Nederland is besmet. Hoe gemakkelijk kan die de ziekte overbrengen?
“Bij de binnen gehouden varkens is die kans heel erg klein. Er zal in de meeste gevallen sprake moeten zijn van direct contact tussen een wild zwijn en een varken. Varkens met uitloop, waarbij direct contact met wilde zwijnen mogelijk is, lopen wel een risico. Mocht de ziekte Nederland binnenkomen, dan is het theoretisch mogelijk dat in een bepaalde regio wilde zwijnen besmet worden. Bedrijven in zo’n regio zouden dan maatregelen moeten nemen om direct contact met wilde zwijnen te voorkomen, bijvoorbeeld door de varkens naar binnen te halen.”

De onvoorzichtige mens vormt dus het grootste risico?
“Ja, dat is echt het grootste risico. In vlees en vleeswaren blijft het virus maandenlang en in diepvriesproducten zelfs jarenlang actief. Als besmet vlees dan bij een varken terecht komt, is het dier snel besmet. Swill voeren is dan ook niet voor niets verboden in Nederland.
Maar lang niet alle burgers beseffen dit. Ze kunnen vlees meenemen en het per ongeluk voeren aan varkens die door mensen als hobby worden gehouden. Of het achterlaten in de natuur waar wilde zwijnen het dan kunnen opeten. Het is nog steeds een hele kleine kans dat dit in de huidige situatie ook echt gaat gebeuren, maar de gevolgen zijn wel zo groot dat het toch goed is om hierop alert te zijn.”