Afbreekbare antibiotica voorkomen resistentie

Een Duitse universiteit heeft een variant van het antibioticum ciprofloxacine ontwikkeld dat in het lichaam wordt afgebroken tot onwerkzame metabolieten. Een goede ontwikkeling, want er zijn vrijwel geen antibiotica die in het lichaam worden afgebroken. Terwijl kiezen voor antibiotica die wel een ziekteverwekker bij mens of dier aanpakken, maar daarna hun werking verliezen volgens de SDa de beste keuze is. Met een keuze voor dit type antibiotica is te voorkomen dat ze in het milieu kunnen bijdragen aan selectie van resistentie.

De antibiotica die mens of dier krijgen toegediend om een ziekteverwekker te bestrijden, worden door het lichaam uitgescheiden, soms in een niet meer actieve vorm (gemetaboliseerd), maar regelmatig onveranderd. Deze stoffen (gemetaboliseerd of onveranderd) verlaten het lichaam via urine en mest en komen zo in het milieu terecht. Het grootste deel van de antibiotica zijn dan dus nog steeds werkzaam en dragen op die manier bij aan selectie van resistente bacteriën.

Afbreekbare antibiotica

Door gebruik te maken van antibiotica die wel worden afgebroken in het lichaam is te voorkomen dat die antibiotica bijdragen aan de resistentievorming. “Deze eigenschap hebben de huidige antibiotica echter vrijwel niet”, zegt Inge van Geijlswijk, lid van het expertpanel van de Stichting Diergeneesmiddelen autoriteit.
Wel zijn er antibiotica die zodra ze in het milieu komen heel snel worden afgebroken door licht, lucht en water. Dit zijn de traditionele antibiotica als penicilline en andere zogeheten betalactam antibiotica als cefalosporines en carbapenems. Hun bijdrage aan de selectie op resistentie is daardoor beperkt.

Rol bij keuze

De SDa vindt dat de biologische afbreekbaarheid van antibiotica een rol moet spelen bij de keuze van de antibiotica. Bij het opstellen van het formularium (de lijst waarin per aandoening de eerste, tweede en derde keuze antibiotica wordt genoemd) wordt hier dan ook rekening mee gehouden.

Niet in Nederland

Het onderzoek aan de Duitse Leuphana universiteit heeft zich gericht op het antibioticum ciprofloxacine. Dit antibioticum wordt niet gemetaboliseerd in dier of mens en wordt slechts langzaam afgebroken in het milieu. Het is in Nederland in de dierhouderij niet in gebruik. Wel staan verwante antibiotica als marbofloxacine of enrofloxacine in de formularia voor varkens en andere dieren. Deze fluorochinolonen zijn overigens derde keuze-middelen en worden dan ook niet of nauwelijks ingezet.

Bij de mens

Wel worden de genoemde antibiotica als ciprofloxacine bij de mens ingezet en via die weg komen ze in de rioolreinigingsinstallaties (met bacteriën en andere micro-organismen om het water weer te reinigen). Ze kunnen de werking van die installaties verstoren en komen mogelijk alsnog in het milieu terecht. En dat gebeurt zeker in landen waar geen rioolreinigingsinstallaties zijn.

Liefst meer afbreekbare antibiotica

Het Duitse onderzoek naar ciprofloxacine die in het lichaam wordt afgebroken is dan ook waardevol. Van Geijlswijk: “Zeker als het leidt tot meerdere klassen van antibiotica die biologisch afbreekbaar zijn, zodat er minder kans is op selectie van resistentie.”