Afrikaanse varkenspest in Nederland leidt tot miljoenenschade

De uitbraak van Afrikaanse varkenspest bij wilde zwijnen in de Belgische provincie Luxemburg in 2018 was de aanleiding tot een eerste onderzoek naar de gevolgen van een uitbraak bij wilde zwijnen in Nederland. De Centrale Organisatie voor de Vleessector (COV) kwam met die vraag terecht bij Helmut Saatkamp, universitair hoofddocent van de vakgroep Bedrijfseconomie bij Wageningen University & Research. Onder zijn supervisie heeft Sandra Vuillermet een afstudeeropdracht uitgevoerd naar het effect van zo'n uitbraak bij Nederlandse zwijnen op de handelsstromen van varkensvlees.

Voor haar masterstage, een gezamenlijke opdracht van COV en Vion Food Group, kon Marloes Boeters aan de slag met de uitwerking van de financiële schade van een dergelijke uitbraak voor de slachterijen, verwerkers en varkenshouders.

Wat blijkt uit dit eerste onderzoek?

Saatkamp: 'Duidelijk blijkt dat een uitbraak van Afrikaanse varkenspest onder wilde zwijnen direct een effect heeft op de handelsstromen naar derde landen. Dat zou overigens niet hoeven, want volgens de officiële wereldwijde richtlijnen is er onderscheid tussen een uitbraak bij wilde zwijnen en een uitbraak bij gehouden varkens. Maar de reactie van derde landen is doorgaans dat ze de grenzen sluiten, zodra er een besmettelijke ziekte als Afrikaanse varkenspest uitbreekt. Het betekent dat varkensvlees en bijproducten van het varken in Europa moeten worden afgezet.'

Wat was de basis voor het vervolgonderzoek?

Boeters: 'Ten eerste heb ik een basisscenario vastgesteld: wat zijn de handelsstromen in een situatie zonder Afrikaanse varkenspest? Daarvoor is de studie van Vuillermet gebruikt, gecombineerd met import- en exportdata van 2018 en 2019, dus tot het moment dat er Afrikaanse varkenspest uitbrak onder wilde zwijnen in Duitsland en voordat corona ernstige verstoringen gaf. Dit vormde de basis voor de handelsvolumes en prijzen.

'Vervolgens zijn tijdens meerdere workshops inschattingen gemaakt van de mogelijke epidemiologische scenario's en van de veranderingen voor de eerder bepaalde basisstromen voor elk van deze scenario's. Denk hierbij aan de verwachte respons van handelspartners – vooral derde landen –, de geproduceerde volumes en de effecten op de productprijzen. Bij die workshops was een panel van experts betrokken vanuit Royal GD, Wageningen Livestock Research, Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde, Vion Food Group, Pali Group, Westfort, Centrale Organisatie voor de Vleessector, Vee & Logistiek Nederland en Producenten Organisatie Varkenshouderij.'

Welke scenario's zijn doorgerekend?

Boeters: 'Samen met de experts zijn de mogelijke epidemiologische scenario's geschetst. Het eerste scenario was een uitbraak van Afrikaanse varkenspest bij wilde zwijnen in Duitsland, zoals nu het geval is. Vervolgens een uitbraak van Afrikaanse varkenspest bij wilde zwijnen in Nederland zonder dat regionalisatie mogelijk is, waarbij dus heel Nederland de nadelen ondervindt.

'Daarna bekeken we twee scenario's met regionalisatie. In het ene scenario spreken we van een uitbraak onder wilde zwijnen op de Veluwe en in het andere scenario van een uitbraak onder wilde zwijnen in de Meinweg in Limburg. Hierbij zou in het meest gunstige geval alleen de regio waarin de uitbraak plaatsvindt voor export naar derde landen worden gesloten en in het ongunstige geval ook de export vanuit de aangrenzende regio's.'

Wat zijn de effecten hiervan voor slachterijen en vleesverwerkers?

Boeters: 'Het doorgerekende scenario voor een uitbraak in Duitsland komt overeen met de huidige situatie. De slachterijen en vleesverwerkers in Nederland leveren nu 10 procent in. Dat blijft nog beperkt omdat ze een deel van hun verlies compenseren door de lagere inkoopprijzen van vleesvarkens. De afzet van bijproducten lijdt nog geen verliezen.

'Zodra er een uitbraak van Afrikaanse varkenspest is in Nederland, komt de afzet van bijproducten die grotendeels naar derde landen gaan vrijwel direct stil te liggen. De opbrengst van de bijproducten daalt daardoor vrijwel tot nul. Zonder regionalisatie kan de daling van de netto-omzet tussen de 20 en 40 procent liggen. Ten opzichte van dit scenario brengt regionalisatie wat verlichting. Bij een uitbraak op de Veluwe en ook in de Meinweg met een gunstige regionalisatie dalen de vleesprijzen en de netto-omzet met 10 procent. Bij een uitbraak in de Meinweg met ongunstige regionalisatie loopt dat op tot tussen de 20 en 30 procent.'

Wat zijn de gevolgen voor varkenshouders?

Boeters: 'Varkenshouders lijden enorme financiële schade. Bij een uitbraak van Afrikaanse varkenspest in Nederland zakken de prijzen van vleesvarkens in het meest gunstige geval – dat is bij gunstige regionalisatie en/of een uitbraak op de Veluwe – met 20 tot 25 procent. Bij een uitbraak van Afrikaanse varkenspest in de Meinweg helpt de ongunstige regionalisatie niet. De prijzen dalen dan met 30 tot 35 procent, net zoveel als bij een uitbraak zonder regionalisatie. Voor zeugenhouders zijn de gevolgen nog groter. Doordat de levende export onder druk staat, dalen de biggenprijzen met 50 tot 66,7 procent, zowel met als zonder regionalisatie.'

Saatkamp: 'Zeugenbedrijven zien als gevolg hun saldo met 225 procent dalen, met of zonder regionalisatie. Ze komen dus honderdduizenden euro's per bedrijf te kort. De gesloten bedrijven komen er wat minder slecht van af, maar ook hun saldo daalt met 112 procent. Voor deze bedrijven heeft een uitbraak van Afrikaanse varkenspest op de Veluwe met regionalisatie nog iets minder nadelige gevolgen. Dan daalt het saldo met 77 procent.

'Voor vleesvarkensbedrijven zijn de gevolgen het minst groot bij een uitbraak van Afrikaanse varkenspest op de Veluwe met regionalisatie. Dan daalt het saldo met 21 procent. Zonder regionalisatie of bij een uitbraak in de Meinweg met ongunstige regionalisatie daalt het saldo met 78 procent.'

Wat valt hieruit te concluderen?

Saatkamp: 'Ten eerste: aan de studie ligt een aantal onzekerheden ten grondslag. Daarom zijn de genoemde bedragen indicatief.'

Boeters: 'De berekeningen gelden voor een jaar, terwijl de gevolgen waarschijnlijk langduriger zijn. Een uitbraak van Afrikaanse varkenspest onder wilde zwijnen in Nederland heeft dramatische financiële gevolgen voor de hele sector: de varkenshouders en de keten. Het gaat om honderden miljoenen euro's per jaar.'