Dierenwelzijn voert personeelsdruk op

De totale varkensvleesproductieketen (inclusief distributie en de verkoop van varkensvlees in winkels) was in 2022 goed voor het maken van in totaal 41.000 arbeidsjaren. Bij de ruim drieduizend bedrijven met varkens in Nederland werden zo'n 6.300 arbeidsjaren gemaakt. Eén arbeidsjaar staat voor minimaal 2.000 gewerkte uren per jaar, vertelt Robert Hoste, econoom varkensproductie bij Wageningen Economic Research.

'Ondanks de krimp van de sector als gevolg van de Landelijke beëindigingsregeling veehouderijlocaties verwacht ik in de toekomst netto meer arbeidsinzet bij de productie van varkens. De grootste aanjager is de maatschappelijke en politieke druk op een beter dierenwelzijn.'

Wereldkampioen arbeidsefficiency

Op het gebied van arbeidsefficiency in de zeugenhouderij is Nederland volgens Hoste wereldkampioen. 'Arbeid is duur en wordt zo efficiënt mogelijk ingezet. Denk aan het streven naar zo kort mogelijke looplijnen en bundeling van werkzaamheden.'

Omdat de aandacht voor dierenwelzijn groeit, zal de arbeidsinzet per gehouden zeug in Nederland in verhouding tot andere landen in de Europese Unie forser stijgen. Bovendien verwacht Hoste dat verdere schaalvergroting geen arbeidsbesparing oplevert. 'Bedrijfsontwikkeling met meerdere locaties en medewerkers is in de regel minder arbeidsefficiënt dan een zelfstandig ondernemende varkenshouder.'

Om in te spelen op dierenwelzijn op vermeerderingsbedrijven, is meer ruimte nodig voor bijvoorbeeld het houden van zeugen in kraamhokken met vrijloop. Met zo'n kraamhok lever je wel in op arbeidsefficiëntie, stelt Hoste. 'De extra ruimte per kraamhok maakt looplijnen langer, er komen werkzaamheden bij en ook het werken met de dieren zal anders verlopen.'

Voor zeugenhouders die deelnemen aan het Beter Leven-keurmerk gaat dat in 2035 gelden. Ook Europa sorteert voor op het verplicht bieden van vrijloopmogelijkheden voor kraamzeugen. Dan moeten zeugenhouders met een regulier bedrijf eveneens aan die spelregels voldoen.

Lange staarten vreten tijd

Het behouden van varkensstaarten gaat ook extra arbeid vergen. 'Diergericht management kost gewoon meer tijd, onder meer door het beter observeren van gedrag, verstrekken van afleidingsmateriaal en apart zetten van dieren', zegt de varkenseconoom.

'Technologieën als sensoren en camera's en kunstmatige intelligentie om agressief gedrag op te sporen, kunnen specifieke werkzaamheden minder tijdrovend maken, maar hand- en regelwerk blijven noodzakelijk en het oog van de meester wordt belangrijker. Per saldo zijn meer arbeidsuren per zeug per jaar nodig', verwacht Hoste.

Hetzelfde geldt volgens hem voor de vleesvarkenshouderij. 'Per gehouden vleesvarken zullen varkenshouders meer tijd nodig hebben om alles te laten kloppen, zodat hun dieren de lange staarten tot aan het afleveren naar de slachterij behouden. Waarschijnlijk is daarvoor extra ruimte per varken nodig.'

De beschikbaarheid van voldoende arbeid is bij menig varkensbedrijf nu al een knelpunt. De strijd om jong talent binnen te halen, wordt nog heviger, verwacht Hoste. 'Daarom moeten varkenshouders goed nadenken over hoe ze het arbeidsplaatje op hun bedrijf rond willen zetten als er meer tijd per dier nodig is. Dan kunnen ze tot de conclusie komen dat minder dieren houden ook een optie is om met de aanwezige arbeid uit de voeten te kunnen.'

Om de nodige welzijnsaanpassingen te doen, is een herinrichting van een vermeerderingsbedrijf nodig, stelt de varkenseconoom. 'Denk aan kraamafdelingen realiseren met vrijloop van zeugen en dragende zeugen houden zonder voerligboxen. Maar geef ook biggen gemiddeld 0,4 vierkante meter leefoppervlak, stop met staarten couperen en hanteer een speenleeftijd van vier tot vijf weken.'

Door zo'n herinrichting gaat de bedrijfsvoering ook anders lopen. 'De dieren liggen ruimer, wat goed is voor hun welzijn, gezondheid en prestaties. Als het met minder dieren soepeler loopt, dan geeft het minder druk op arbeid', aldus Hoste.

Personeel werven

Krapte op de arbeidsmarkt. Het ontbreken van een sexy sectorimago. Vooroordelen. Medewerkers vinden voor het productie- en aanstuurwerk op een varkensbedrijf is een kunst op zich. Het proces om mensen te werven is complex, zeker omdat het geen dagelijkse bezigheid van varkenshouders is.

Dat was ook een van de boodschappen tijdens het webinar 'Oogst talent: succesvol personeel werven doe je zo' van de Werkgeverslijn. Een van de experts die praktijkervaring met personeelswerving deelde, was varkenshouder Elien Elshof. Zij runt een bedrijf met 840 zeugen en 3.500 vleesvarkens in het Overijsselse Zwolle. Al het werk dat daarbij komt kijken, doet ze samen met vijf medewerkers.

Voor het vervullen van een vacature werkt mond-tot-mondreclame goed, merkt Elshof. 'Je wilt toch iemand uit de nabije regio voor het werk in de varkensstallen, dus moet je ervoor zorgen dat je als werkgever in de omgeving goed bekend staat met je varkensbedrijf. Meld vooral dat er doorgroeimogelijkheden zijn en iedereen het vak kan leren. Als de wil er is, kan vrijwel iedereen de dagelijkse werkzaamheden op een varkensbedrijf onder de knie krijgen.'

Mooi bedrijfsbeeld

Wanneer de Overijsselse varkenshouder een vacature heeft, dan maakt ze onder meer gebruik van sociale media als Facebook. Ze plaatst dan een kort wervend bericht dat ze op zoek is naar een teamlid, minimaal vergezeld van een mooie foto van het bedrijf.

'De laatste jaren is het benaderen van je doelgroep wel anders geworden. Wil je een jonge productiemedewerker aantrekken, dan kun je het beste een filmpje plaatsen op TikTok. Zorg dat het creatief en leuk is, zodat jongeren het gaan delen. Op die manier verspreidt de boodschap zich sneller en breder, waardoor de kans dat iemand zich geroepen voelt om op jouw vacature te reageren groter wordt', legt Elshof uit.

'Het gaat erom een gemotiveerd iemand aan je tafel te krijgen, zodat je zelf kunt vertellen over je bedrijf, je medewerkers en wat iemand mag verwachten als hier als nieuw teamlid aan de slag wil gaan. Over het loon en eventuele vergoedingen spreek ik pas als het wederzijds klikt. De landelijke afspraken voor wat betreft minimumlonen worden gerespecteerd en de cao Productiegerichte Dierhouderij wordt gevolgd', zegt de varkenshouder.

Ervaring of open blik

Of je ervaring binnen wilt halen of iemand met een open blik op de productie van biggen of vleesvarkens maakt verschil bij het zoeken naar personeel. Ervaring haal je het makkelijkst binnen door stagiairs op je bedrijf te halen, vindt Elshorst. Zo is haar erkend leerbedrijf voor mbo'ers te vinden op stagemarkt.nl. 'Je ziet wat ze in hun mars hebben, leert elkaar beter kennen en als het klikt en ze willen een baan, heb je meteen een streepje voor.'

Mensen met een agrarische opleiding en achtergrond brengen hun eigen ervaring en kennis mee, zegt Elshof. 'Haal je daarentegen iemand binnen met een open blik, dan moet je voldoende tijd een aandacht schenken aan het inwerken en begeleiden. Het mooie daarvan is dat je hun dingen aan kunt leren zoals jij het wilt. Je merkt snel genoeg of iemand ook wil doen wat jij voor ogen hebt.'

Van haar eigen medewerkers hebben twee mensen een agrarische achtergrond en één personeelslid is gebleven na een stage op het bedrijf. 'Die volgde een dierverzorgende opleiding, dus die had al binding met dieren', zegt de Zwolse varkenshouder. 'Een van de andere twee is binnengerold na een open sollicitatie. Hij had daarvoor al van alles aangepakt, maar vond bij ons zijn draai met varkens verzorgen. Hij is in het werk gegroeid, heeft zich ontplooid en is nu vier jaar in vaste dienst.'

Onbekendheid

Een van de dingen die Elshof heeft ervaren, is dat veel mensen van buiten de agrarische sector (onder wie potentiële zijinstromers) niet weten wat varkens houden inhoudt. 'Nogal wat mensen hebben een romantisch beeld van de moderne varkenshouderij. Ze weten niet wat er allemaal bij komt kijken en welke werkzaamheden moeten worden verricht.'

Ook weten de meesten niet dat normale werktijden van 8.00 tot 17.00 uur gemeengoed zijn in de sector, geeft Elshof aan. 'Het beeld leeft dat je als medewerker op een boerderij van 's morgens vroeg tot 's avonds laat en alle dagen van de week moet werken. Die vooroordelen moeten we wegnemen. De varkenshouderij promoten en op de kaart zetten is nodig om te laten zien wat we doen. We zijn nuttig bezig, zijn er goed in en er is genoeg, leuk en gevarieerd werk op bedrijven met varkens.'