Vitamine D tekort

Een introductie tot deze boeiende maar onderschatte materie bij het varken: Een biggetje wordt geboren met een hele lage hoeveelheid vitamine D (meestal <5 ng/ml). Dit is overigens wel wat te beïnvloeden via de status van de zeug. Doordat de big biest drinkt krijgt hij wat vitamine D binnen, daardoor stijgt het gehalte in zijn bloed naar rond de 10 ng/ml. Het daalt echter weer naar onder de 8 ng/ml op 21 dagen. Dit is niet genoeg voor optimale botontwikkeling maar de big redt het totdat hij na het spenen voer gaat eten met vitamine D er in. Dan stijgt het gehalte in het bloed langzaam naar rond de 15 ng/ml en zelfs rond het opleg moment in de vleesvarkenshouderij zit het vitamine D gehalte in het bloed vaak nog maar onder de 25 ng/ml. In deze levensfase groeien de biggen wel al flink.
Wat zou het moeten zijn ? Vaak wordt 30 ng/ml (OH) vitamine D in het bloed als minimum norm aangehouden, maar voor optimale ontwikkeling is nog meer nodig namelijk 50-80 ng/ml. Ook bij de mens is er nog discussie over de minimale en de optimale gehaltes in het bloed en over de optimale dagelijkse inname van vitamine D. Vele wetenschappers pleiten voor verhoging van de normen. De liefhebbers wil ik hiervoor verwijzen naar het boekje “Nieuw licht op vitamine D” van Gert Schuitemaker.

Wat doet vitamine D?

Vitamine D is een vetoplosbare stof die in het lichaam een hormonale werking heeft. Vitamine D speelt een belangrijke rol bij ontwikkeling van o.a. botten maar heeft ook nog veel andere functies o.a. bij de immuniteit.
Het dier kan vitamine D binnenkrijgen via de voeding als cholecalciferol (vitamine D3). Dit moet dan nog omgezet worden in de lever (25 OH D) en de nier (1,25 di OH D). Dit laatste stofje zorgt o.a. voor stimulering van de opname van Calcium uit de darm. Zelfs als er voldoende calcium in het voer aanwezig is, indien het vitamine D gehalte te laag is kan het dier toch onvoldoende hiervan opnemen en benutten.
Overigens zit in plantaardige voeding geen vitamine D3 maar enkel het provitamine D2 (ergocalciferol) welk nog omgezet moet worden in het lichaam. Dit in tegenstelling tot dierlijke voedingsmiddelen die wel vitamine D3 kunnen bevatten (bijvoorbeeld vette vis en eieren). Onze varkens zijn tegenwoordig grotendeels vegetariërs, bovendien houden we ze meestal binnen.
Door UV licht van de zon kan in de huid een grote hoeveelheid vitamine D gemaakt worden. (cholecalciferol uit lanosterol.) Een donkere huidskleur geeft hier een nadeel (bij zowel mens als dier) omdat pigment het UV licht tegenhoudt. Een onderzoek heeft laten zien dat zwarthuidige zeugen (outdoor) een lager gehalte aan vitamine D in het bloed hadden dan hun withuidige vrienden. Varkens die binnen gehouden worden zijn voor hun vitamine D behoefte geheel op het voer aangewezen. De behoefte aan vitamine D is verder ook nog afhankelijk van de calcium:fosfor ratio in de voeding.

Zichtbare problemen

Het meest zichtbaar voor mij als dierenarts zijn de beenwerkproblemen. Deze zien we vooral bij de jonge groeiende varkens zoals op het einde van de gespeende biggen fase of begin van de vleesvarkens fase. Dan is er sprake van een sterke groei van de botten. Hoe groeien die botten eigenlijk ? Dat is een fascinerend proces. Eerst wordt er in de groeischrijven van de lange botten extra kraakbeen gemaakt. Dit kraakbeen maakt matrix en die gaat vervolgens verbenen (met calcium en fosfor mineralen) en zo ontstaat er steeds wat bot bij en wordt het bot langer.
Echter als er onvoldoende mineralisatie kan optreden door vitamine D tekort bij jonge groeiende dieren, zien we een stoornis in de verbening. Dit noemt men ook wel rachitis en dit is ook bij de mens een bekend verschijnsel.
Een rachitis beeld is te herkennen op sectie van kreupele varkens als men microscopische pathologie laat doen. Dan zien we in dit geval een stoornis van de zogenoemde “enchondrale ossificatie” ofwel de verbening ter hoogte van de groeischijven. Ook bij OCD (osteochondrosis dissecans) wordt een verband met vitamine D tekort vermoed.
Wat we aan het varken met vitamine D tekort aan de buitenkant kunnen zien is kreupelheid, moeilijk lopen, veel gaan zitten in hondenzit en soms kromme doorgebogen poten. Ook kan vitamine D tekort leiden tot gezwollen gewrichten en doorgebogen wervelkolom (knikruggen).

Dierenwelzijn

Dit is natuurlijk een zeer ongewenst fenomeen voor het dierenwelzijn en ook heeft dit een negatieve impact op het technische resultaat. Misschien zijn de beenwerkproblemen die we zien nog maar het topje van de ijsberg, gezien de vele functies van vitamine D in het lichaam. Denk maar eens aan de zich ontwikkelende biggen in de dragende zeug. Er zijn bijvoorbeeld onderzoeken die een effect laten zien van vitamine D op het aantal doodgeboren biggen.
Het probleem van vitamine D tekort lijkt zich in toenemende mate voor te doen bij onze moderne zeer efficiënte (lees: duurzame) varkens, die met weinig kilo’s voer toch hard kunnen groeien. Verbeteringen in de fokkerij hebben geleid tot een toegenomen groei en verbeterde voederconversie. Ons moderne varken heeft zomaar grofweg een 300 gram minder voer nodig om een kilootje gewicht aan te zetten dan een tiental jaren geleden. Efficiënt groeien is prima, maar we moeten dan wel zorgen dat we de varkens voldoende nutriënten kunnen geven. Die nutriënten krijgt het dier binnen middels het voer, wat gevitamineerd is op basis van hoeveelheid per kilogram voer. Hierbij zijn voerfirma’s voor enkele vitamines gebonden aan wettelijke normen, welke intussen verouderd zijn omdat ze geen rekening houden met de behaalde efficiëntieslag. In volledig diervoeder mag maximaal 2000 IE/kg vitamine D zitten. Vitamine D is ook nog gevoelig voor oxidatie door bijvoorbeeld hitte dus dat is ook nog oppassen bij het bewaren en fabriceren van voer.

Call for action

Gelukkig is er een oplossing in de vorm van een product met een extra goed benutbaar vitamine D (25-OH vorm) wat binnen deze norm (van 2000 IE/kg) ingezet kan worden. Echter het blijft dan nog steeds de vraag of onze duurzame efficiënte varkens hiermee voldoende hebben in alle fasen van hun leven. Het lijkt er dus op van niet !
Het fenomeen van vitamine D tekort is al meerdere jaren zichtbaar in de varkenshouderij. Het is ook in andere landen beschreven en in diverse landen is er onderzoek naar gedaan. Het is onderbouwd door logica en literatuur. Het is meetbaar door middel van bloedonderzoek en zichtbaar te maken middels pathologie.
Daarom wil ik er voor pleiten om de normen voor vitamine D eens goed onder de loep te nemen. Bij deze een “call for action” aan voerfirma’s, dierenartsen, specialisten en sectorvertegenwoordigers om zich te bundelen en deze materie te bespreken met de wetgever.
Na diverse dergelijke casussen gezien te hebben de afgelopen tijd en het herlezen van de literatuur in mijn verzameling, ben ik zelf maar snel naar de winkel gegaan om extra vitamine D te kopen om mijn gezin de winter door te helpen!

Karien Koenders Adviseur gezondheid Topigs Norsvin NL