Extra focus op langere levensduur zeugen

Zeugenhouders willen een duurzame zeugenstapel en continuïteit in de biggenproductie. Toch is sterfte van een zeug die in de productiecyclus meedraait iets wat soms optreedt. 'Elke dode zeug is er een te veel. Het is frustrerend en geen plezierig karwei om het kadaver uit het hok te halen en aan te bieden aan de destructor', stelt Herman Prüst, dierenarts en technisch servicemanager bij Hipra Benelux.

'Bovendien gaat het ten koste van het rendement van het bedrijf, zeker als je het over hoogdrachtige dieren hebt. Naast een lagere bigproductie in die groep en een leeg kraamhok, dient er een vervangende gelt extra klaar te staan.'

Onderbelicht issue

Desondanks is zeugensterfte volgens Prüst een onderbelicht issue. 'Gemiddeld is de sterfte onder zeugen in Europa rond de 6 procent per jaar. Zoiets is het ook in Nederland, maar van bedrijf tot bedrijf varieert de zeugensterfte flink, van minder dan 2 procent tot ruim 15 procent. Daarnaast blijkt 7 procent van de vragen die bij de Gezondheidsdienst voor Dieren (GD) binnenkomen te gaan over gestorven zeugen.'

Uit de meldingen concludeert Prüst dat de praktijk toch meer wordt geconfronteerd met zeugensterfte dan zeugenhouders en dierenartsen acceptabel vinden. 'Zeker als in korte tijd meerdere hoogdrachtige zeugen plots sterven. Dat is geen toeval meer en dan komen varkenshouder en dierenarts in actie. Steeds vaker blijkt Clostridium novyi de boosdoener te zijn.'

Darmbewoner

Clostridium novyi is een normale omgevingsbacterie en darmbewoner. De kiem wordt aangetroffen in de grond en mest en is heel hardnekkig omdat het een sporenvormer is. Zelfs met het grondig reinigen en ontsmetten van stallen zijn sporen niet weg te krijgen. 'Als deze bacterie in het maag-darmkanaal van een zeug ontspoort, is dat in zeer korte tijd fataal', licht Prüst toe.

Clostridium novyi produceert alfatoxinen die met name de lever ernstig aantasten, met plotselinge sterfte tot gevolg. Meestal overkomt dat juist de hoogdrachtige zeugen die tot vlak voor het moment van hun dood gezond ogen en normaal eten en drinken. Antibiotica helpen niet, het betreft acuut werkende gifstoffen.

Typische kenmerken

Een zeug die plots is gestorven door Clostridium novyi vertoont typische kenmerken. Binnen vier tot zes uur na het sterven is het kadaver aan alle kanten paars. Ook zorgen de interne bloedingen en het uitgetreden lichaamsvocht voor oedeemvorming, een versneld ontbindingsproces en gasvorming. 'Met de PCR-sneltest Novyi-check kan een dierenarts op het bedrijf direct aantonen dat het daadwerkelijk om deze kiem gaat', vertelt Maartje Wilhelm, businessunitmanager en dierenarts bij Hipra.

Wat exact de darmstressveroorzakende factoren zijn die dit Clostridium-type aanzetten tot zijn vernietigende werk, kunnen de dierenartsen niet aangeven. 'Mogelijk spelen fysiologische veranderingen bij zeugen in combinatie met voerverandering einde dracht een rol', verduidelijkt Wilhelm.

'Wat opvalt is dat er meer problemen ontstaan in warmere periodes en bij een onregelmatige voeropname' vervolgt de Hipra-dierenarts. 'Voor hoogdrachtige zeugen is het al snel te warm. In Zuid-Europese landen en Latijns-Amerika worden niet voor niets veel zeugen tegen Clostridium novyi gevaccineerd, het levert een halvering van de zeugensterfte op.'

Ook genetica-effect

Bepaalde zeugengenetica is gevoeliger op de darmen, wat volgens Prüst het risico op een Clostridium novyi-infectie verhoogt. 'De zeugensterfte van ongeveer 15 procent in Denemarken wijst in die richting.'

Al meer dan tien jaar brengt Hipra het vaccin Suiseng op de markt. Het wordt bij zeugen rond dag negentig in de dracht ingezet om biggen via biest bescherming te geven tegen een mix van bacteriën die geboortediarree veroorzaken. In het vaccin zitten ook componenten die de zeug beschermen tegen Clostridium novyi. Wilhelm: 'Omdat op vrijwel alle zeugenbedrijven wordt gevaccineerd tegen geboortediarree, is alleen al het overschakelen op Suiseng een extra verzekering tegen plotse sterfte van zeugen.'

Project Hipra en GD

Om meer inzicht te krijgen in deze problematiek bij zeugen in Nederland, heeft Hipra een project opgezet in samenwerking met GD. In het najaar van 2020 is gestart met het testen van voor sectie ingezonden zeugen die bepaalde kenmerken hebben. Wilhelm: 'Ook raden we dierenartsen aan vaker de Novyi-check te benutten op varkensbedrijven.'