Standstill in varkenshouderij vraagt om duidelijkheid

In de sector gaan allerhande geluiden rond over een aanstaande forse krimp van de sector. Tegelijk duurt het lang voordat het concept Holland Varken van de grond komt en lijkt het of het niet opschiet met de speerpunten van de Coalitie Vitale Varkenshouderij (Coviva). René Veldman is vanuit Rabobank nauw bij deze initiatieven betrokken en geeft zijn kijk op de huidige situatie rond de Programma Aanpak Stikstof (PAS)- en stikstofwetgeving.

Welke gevolgen heeft de uitspraak van de rechter dat Overijssel moet handhaven bij de PAS-melders?

'Allereerst doet het wat met het vertrouwen. Een overheid die uitspreekt en vast heeft liggen dat ze gaan legaliseren, maar ondertussen geen oplossing blijkt te hebben voor deze bedrijven die zich altijd aan de regels hebben gehouden, geeft voor die ondernemers veel onzekerheid en maakt ondernemen wel heel erg lastig.

'De kans dat dit in andere provincies gaat gelden is groot. Als PAS-melders een deel van hun veestapel moeten inleveren, heeft dat uiteraard grote gevolgen voor hun verdienmodel. De betaalbaarheid van de financieringslasten kan in het geding komen en daarmee de continuïteit van het bedrijf.

'Het is lastig om aan te geven hoe de veehouders hiermee moeten omgaan. Er zijn voorbeelden waarbij ondernemers zelf het initiatief hebben genomen om extern te salderen en het dus zelf te regelen. Feitelijk zou de overheid de kosten hiervan moeten betalen. De mogelijkheid om extern te salderen moet er dan wel zijn en dat kan niet in alle provincies. Dat moet worden opgelost.'

Wat zijn de gevolgen van de uitblijvende duidelijkheid bij de stikstofwetgeving?

'Ook dit leidt tot grote onzekerheid over de toekomstmogelijkheden. De uitwerking van de stikstofwetgeving kan gevolgen hebben voor de omvang van de sector. Wordt het beleid alleen gericht op de piekbelasters vlak bij natuurgebieden, dan verwacht ik voor de varkenssector geen grote gevolgen.

'De grote vraag is of er nog opkoopregelingen komen en hoe die eruit gaan zien. De overheid heeft met de uitgebreide internetconsultatie over de Landelijke beëindigingsregeling veehouderijlocaties verwachtingen gewekt.

'Ook varkenshouders denken na over deze conceptregeling en een flinke groep heeft feitelijk al het moeilijke besluit genomen om deel te nemen. Dat vervolgens de regeling wordt uitgesteld raakt deze mensen. De minister heeft nu aangekondigd dat er op korte termijn duidelijkheid komt over toekomstige regelingen. Hoe die eruit gaan zien is mij niet bekend.

Tekst gaat verder onder kader.

'Het is dan ook erg lastig om in te schatten wat er gaat gebeuren. Hoe groot de krimp wordt hangt sterk af van de regeling en het budget, maar ook van marktontwikkelingen. Zeker is in ieder geval dat krimp ook gevolgen heeft voor de hele periferie, van voerfabriek tot slachterij. Dit houdt ook hen enorm bezig. Wordt het voor de periferie een 'race to the bottom' of kunnen er tijdig andere keuzes of afspraken worden gemaakt. Een krachtige periferie is in het belang van de primaire sector.'

Wat is er verder nodig voor de toekomst?

'Richting 2030 krijgt ook de varkenshouderij meer te maken met wettelijke kaders zoals het Parijs-akkoord, de Green deal, boer-tot-bord en Fit for 55. Verduurzaming en het verlagen van emissies worden nog belangrijker. Er zullen zeker innovatieve technieken komen die de sector gaan helpen, maar transparantie en borging worden daarbij steeds belangrijker.

'In veel gevallen zullen deze investeringen een kostprijsverhoging tot gevolg hebben. Gelukkig geldt dat niet alleen in Nederland. Het kunnen verwaarden van deze meerwaarde is uiteraard van belang om een goed verdienmodel te behouden.

'De ontwikkelingsmogelijkheden op een locatie zijn wellicht afgenomen, maar dat neemt niet weg dat de groei in schaalgrootte van bedrijven niet tot stilstand is gekomen. Het gemiddelde aantal locaties per bedrijf neemt toe. Het aantal ondernemers dat varkens houdt halveert iedere tien jaar en misschien versnelt dat nog.

'Hoe een bedrijf zich ontwikkelt is afhankelijk van de kaders, maar zeker ook van de keuze van de ondernemer. De ene wil dat het liefst op één locatie. De andere ontwikkelt op meerdere locaties, daar moet je wel echt het type ondernemer voor zijn. De opzet van het bedrijf en de markt waarvoor het produceert moet bij je passen. De vraag is vooral: hoe ga je inspelen op de veranderende omstandigheden? Daar moet je op anticiperen. Varkenshouders die dat kunnen, hebben in mijn ogen toekomst.'

Waar gaat het met de afzet naartoe?

'Azië zal belangrijk blijven voor het vijfde kwartier. Een betere verwaarding voor de kop, poten en staart is er nu niet. Ik heb er vertrouwen in dat die afzet blijft zolang we Afrikaanse varkenspest buiten de deur weten te houden.

'Voor het reguliere vlees is het van belang om minder afhankelijk te worden van de wereldmarkt. Dit jaar daalt de totale productie van varkensvlees in de Europese Unie (EU). Helaas is de export buiten de EU nog meer afgenomen, in combinatie met de lagere consumptie door de inflatie. Dit verklaart de druk op de Europese markt. Een markt met minder prijsfluctuaties is van belang voor een kapitaalintensieve sector als de varkenshouderij. Het kan niet zo blijven dat een prijsdal nagenoeg volledig voor rekening komt voor het varkensbedrijf.

'Prijsstabiliteit kan ook ontstaan door vraaggestuurd te produceren in ketens. In Nederland hebben we daar enkele mooie voorbeelden van die hun meerwaarde het afgelopen jaar hebben bewezen. Het aandeel varkens dat op basis van concepten wordt gehouden groeit en zal zeker nog verder toenemen. Kijk naar de vleeskuikens, hoe snel dat kan gaan. Maar ook efficiency, transparantie en borging zullen zorgen voor versnelde ketenproductie. Verduurzaming begint bij transparantie en daar kan Holland Varken bij helpen.

Komt Holland Varken nog wel van de grond?

'Ja dat gaat vroeg of laat echt gebeuren en het moet ook. Afnemers willen transparantie in de productie en garanties, een paspoort bij het vlees. Dat kunnen we met Holland Varken bieden. De ene afnemer zal daarbij bijvoorbeeld meer waarde hechten aan een lage CO2-footprint van het varkensvlees. De ander hecht meer belang aan dierenwelzijn of een productie zonder antibiotica.

'Met Holland Varken gaan we ervoor zorgen dat al die aspecten op dezelfde wijze worden geborgd via blockchain, zodat de afnemer zekerheid krijg.'

Wat is het belang van Coviva?

'Coviva ontwikkelt veel zaken op het gebied van diergezondheid, dierenwelzijn en bijvoorbeeld mest. Daar wordt hard aan gewerkt, ook al komt dat misschien niet altijd duidelijk naar buiten. Maar iedereen vanuit de sector, varkenshouders zelf via de Producenten Organisatie Varkenshouderij, de voersector, genetica en vleesverwerkers, is erbij betrokken. Coviva is uniek, de sector loopt hiermee voorop en gaat knelpunten oplossen.'