Stapsgewijs naar minder hittestress bij varkens

Bouw je een nieuwe varkensstal, dan kun je alle kennis en ervaring gebruiken om een optimaal klimaat te creëren. Het dak voorzien van een 8 centimeter dikke isolatieplaat is voor stalklimaatexpert Frans Lemans de minimumnorm. 'Dicht alle naden en kieren om te voorkomen dat leklucht van onder de gloeiend hete golfplaten de afdelingen binnenkomt.'

Hiermee raakt Lemans meteen een van de pijnpunten van bestaande varkensstallen. Bij zonnig weer wordt het al snel te warm. 'Er zit isolatie onder het staldak, maar die is meestal slechts enkele centimeters dik. Bovendien zijn er vaak kieren en gaten ontstaan door de werking van de stal en materialen en door vreterij van ongedierte.'

Boven het ventilatieplafond kijken varkenshouders en erfbetreders vrijwel nooit, is de ervaring van Lemans. 'Als ik hen ter plekke confronteer met wat ik daar aantref, gaan hun ogen wijdopen. Dan weten ze niet hoe snel ze met de purspuit aan de slag moeten om leklucht tegen te gaan.'

Instraling beperken

Een eerste actie om hittestress bij varkens te beperken, moet volgens de stalklimaatexpert dan ook zijn om instralingswarmte te minimaliseren. Lucht aan de minst zonnige zijde van de stal op 1,5 meter boven het maaiveld binnenhalen, kan volgens hem wel 6 graden Celsius schelen. 'Dat is net zoveel als een goede koeltechniek.'

Daken wit kalken of natspuiten helpt ook om instraling van warmte te beperken. Lemans snapt niet waarom daken van stallen nog niet allemaal wit zijn. Antraciete golfplaten kunnen volgens hem wel 80 graden Celsius worden, witte 'slechts' 40 graden.

'Met identieke isolatie kan het in een 'witte' varkensstal in de zomer 3 tot 5 graden koeler blijven', zegt Lemans. 'In de Verenigde Staten en Canada hebben ze dat wel begrepen. Daarom zien moderne varkensstallen er daar uit als een soort grote witte koelkast met ventilatoren op witte daken.'

Nalopen en eventueel reinigen van de luchtinlaten, ventilatoren, filters, ventilatieplafonds en de openingen voor afzuiging moeten zijn gebeurd voor de zomerperiode aanbreekt. 'Plan hiervoor extra tijd in en schakel een klimaatspecialist in om niets over het hoofd te zien', tipt de stalklimaatexpert. 'Controleer ook de klimaatinstellingen en pas deze aan op de zomerperiode.'

Aanpassen bedrijfsvoering

Met het aanpassen van de bedrijfsvoering kunnen varkenshouders inspelen op het beperken van hittestress bij varkens. Laat varkens met rust tijdens de heetste periode van de dag door de voertijden te wijzigen en werkzaamheden zoals het behandelen van biggen vroeger op de dag te doen.

Via voeding kunnen varkenshouders ook inspelen op het verminderen van de effecten van hittestress, vooral bij kraamzeugen en zware vleesvarkens. Kijk goed naar de voeropname en verlaag de voergift om het voer fris te houden in de troggen. Voersilo's regelmatig leeg laten vallen in de zomerperiode helpt om voer vers en smakelijk te houden.

Daarnaast stellen de meeste diervoederproducenten speciale zomervoeders samen. Door specifieke grondstoffen in te zetten, wordt een hogere energiewaarde gekregen. Daardoor wordt de interne warmteproductie van de dieren beïnvloed. Extra toevoeging van specifieke vitaminen, mineralen en elektrolyten helpen het evenwicht tussen zuren en basen op peil te houden bij een versnelde ademhaling.

Bedrijven die brijvoer verstrekken, kunnen bij hitte het drogestofgehalte van de rantsoenen verlagen. Ook zouden varkenshouders extra alert moeten zijn op de permanente beschikbaarheid van zo fris mogelijk drinkwater. Bovendien kunnen zeugenhouders in de hete zomermaanden bijvoorbeeld extra water verstrekken aan zeugen rondom het werpen.

Luchtcirculatie boven plafond

Lemans ziet in de praktijk ook nogal eens dat bepaalde afdelingen in stallen met een plafondventilatiesysteem warmer zijn. Bij plafondventilatie en een luchtinlaat in een kopgevel van een stal, zal de toch al warme lucht nog wat extra opwarmen door zoninstraling. Dat zorgt ervoor dat het in de afdelingen die het verste van de luchtinlaat liggen, vaak het warmste is.

'Dit verdeelprobleem is te verhelpen door axiaalventilatoren boven het plafond te laten draaien', licht de klimaatspecialist toe. 'Die zorgen voor een goede menging, zodat in elke afdeling lucht van bijna dezelfde temperatuur via het plafond binnenkomt.'

Als zo'n ventilator verbeteringen oplevert voor het stalklimaat en de hitteproblematiek bij varkens beperkt, is beleidsmedewerker Fleur Bartels van de Producentenorganisatie Varkenshouderij (POV) de laatste die daarop tegen is.

Wel tipt ze dat het plaatsen van dit soort ventilatoren uit het directe zicht van de varkenshouder op een veilige en verantwoorde manier moet gebeuren. 'Hoe klein de kans op het ontstaan van een stalbrand ook is, je moet je er bewust van zijn dat je extra risico kunt lopen door het plaatsen van meer elektrische apparaten in de stal.'

Eenvoud van windchilleffect

Stallucht verplaatsen in afdelingen heeft ook effect op de gevoelstemperatuur van de varkens. De luchtsnelheid verhogen heeft een 'windchilleffect' en zorgt ervoor dat de net zo warme lucht toch koeler aanvoelt. De luchtsnelheid in de kraamstal verhogen is een effectieve preventieve maatregel tegen hittestress bij kraamzeugen, meldt het Belgische Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO) in kader van het project 'Coolpigs'.

Ventilatoren in de kraamafdeling hangen om een zijwaartse luchtstroom te creëren, laat de afdelingstemperatuur 2 graden Celsius dalen in vergelijking met identieke kraamafdelingen zonder die extra luchtverplaatsing.

Volgens ILVO-onderzoekers Lotte De Prekel en Alice Van den Broeke is de Temperature-Humidity Index (THI) er 1.7 lager door. De THI is een maat voor het bepalen van hittestress bij varkens. Deze index wordt berekend aan de hand van een formule die de omgevingstemperatuur en de relatieve luchtvochtigheid combineert. Die 2 graden lagere temperatuur en 1.7 lagere THI zorgden ervoor dat de zeugen minder hijgden. Oftewel: ze hadden een lagere ademhalingsfrequentie.

Gemiddeld werden 61 ademhalingen per minuut geteld, ten opzichte van de controledieren die 81 keer per minuut ademhaalden. Daarbij bleef de gemiddelde lichaamstemperatuur van de zeugen bij extra luchtverplaatsing 0,2 graden Celsius lager.

Vernevelen kan niet altijd

Koelen met nevel is een van de populairste maatregelen die varkenshouders nemen. Hogedruknevelkoeling is effectiever, maar ook duurder in aanleg en gebruik. Bij een hogedruknevelkoelingssysteem zorgen de nozzles voor kleine waterdruppels die beter verdampen en daardoor beter de warmte onttrekken aan de lucht. Afhankelijk van de luchtvochtigheid kan de luchttemperatuur 4 tot 12 graden Celsius dalen, vermeldt een leaflet van een leverancier.

Metingen op dierniveau bij vleesvarkens wijzen volgens De Prekel uit dat nevelkoeling de afdelingstemperatuur met gemiddeld 2,5 graden Celsius verlaagd ten opzichte van een identieke afdeling met even zware varkens zonder een vorm van koeling.

Bij een relatieve luchtvochtigheid boven de 80 procent in combinatie met een hoge afdelingstemperatuur moet het koelsysteem stoppen. Automatiseren van een vernevelingsinstallatie en het installeren is daarom volgens de ILVO-onderzoekers en Lemans nodig.

Een ontwikkeling die de klimaatspecialist ook graag wil vermelden, is het benutten van de lucht conditionerende werking van grondbuizen. 'Bij nieuwbouw is het aanleggen van zo'n bedrijfszeker systeem, waarbij gebruik wordt gemaakt van de vrij constante temperatuur in de bodem, zeker te overwegen. Het is een vrij hoge investering. Maar in de zomer heb je het voordeel van een lagere temperatuur van de binnenkomende lucht en in de winter juist van een hogere temperatuur', stelt hij.

'Zelfs bij bestaande bedrijven is het een optie. Zo ken ik een zeugenhouder die het systeem met geribbelde buizen en een condenswaterafvoer onder een vrij gedeelte op zijn locatie heeft aangelegd en aangesloten op de bestaande luchtinlaat van de kraamstal', zegt Lemans.

Benut informatie van GD

Royal GD voorspelt de THI zeven dagen vooruit, zodat veehouders op tijd kunnen anticiperen op benauwd, broeierig weer. Op gddiergezondheid.nl/hittestress kunnen varkenshouders zich inschrijven om deze informatie gratis per mail te ontvangen in de zomerperiode.

Ook kunnen veehouders op die plek het risico op hittestress voor in de stal berekenen door de temperatuur en RV in te vullen. Daarmee vergroten ze niet alleen hun inzicht, maar kunnen ze ook doorklikken naar praktische adviezen om hittestress te beperken bij diverse diercategorieën.