Voorzitter Coviva: 'Data zelf in de hand houden is noodzaak'

Zwanenburg is sinds 1 april 2023 voorzitter van Coviva, die streeft naar een toekomstbestendige varkenshouderij in Nederland. Alle uitdagingen heeft de coalitie ondergebracht in het Actieplan Vitale Varkenshouderij.

Dit actieplan kent verschillende ambities of pijlers: een goede zorg voor de leefomgeving, een centrale positie in de circulaire economie, een erkende bijdrage aan de klimaat- en energietransitie, robuuste varkens in een diervriendelijke houderij en mondiaal koploper zijn in marktgerichtheid en ketensamenwerking. Deze vijf pijlers hebben elk hun eigen stuurgroepen.

Als voorzitter van Coviva is Zwanenburg, naast directeur Alfred van Lenthe, de verbindende factor tussen die stuurgroepen en de deelnemende ketenpartijen vanuit de sector.

Wat heeft u sinds uw aantreden gedaan?

'Eerst heb ik een rondje langs alle betrokken partijen gemaakt en gevraagd hoe ze er tegenover staan, waar de gevoeligheden liggen, welke zaken extra aandacht verdienen, enzovoort. Daaruit bleek dat er heel wat is bereikt. Een voorbeeld is het opzetten en inrichten van de organisatie om te komen tot doelvoorschriften met betrekking tot sensoren.

'Maar het gaat ook om het opzetten van de route naar het behoud van de krulstaart in 2030 – iets waar iedere varkenshouder mee te maken heeft –, het samengaan van de twee systemen voor Integrale Keten Beheersing (IKB) om Holland Varken uit te kunnen bouwen en bijvoorbeeld het maken van afspraken voor een eenduidige berekening van de CO2-voetafdruk.

'In de tussentijd speelden de onderhandelingen voor het Landbouwakkoord. Coviva was geen onderdeel van de sectortafel. Ondersteunde leden, zoals de Producenten Organisatie Varkenshouderij (POV) en de Nederlandse Vereniging Diervoederindustrie (Nevedi), wel. Het Landbouwakkoord kwam in grote lijnen overeen met ons actieplan. Na het stranden van het akkoord zijn we wel in overleg geweest met het ministerie, maar toen viel het kabinet. En met een demissionair kabinet kun je geen nadere afspraken maken. Jammer is dat het demissionair kabinet het onlangs wel nodig vond om het budget van de huidige opkoopregeling te verhogen.'

Wat gebeurt er als veel varkenshouders stoppen?

'Het is nodig dat we voldoende kritische massa overhouden om concurrerend te blijven en dat we voldoende omvang van de gehele periferie behouden. Je wilt niet een slachterij overhouden, of maar enkele voerfabrikanten. Het ophogen van het budget kan tot extra stoppers leiden, maar het is nog wel afwachten of dat ook gaat gebeuren. Bij de vorige regeling stopte circa 60 procent van de varkenshouders die zich hadden opgegeven. Ook nu gaan varkenshouders goed rekenen en laten ze het beroepsverbod meewegen.

'Misschien is het wel beter, zeker gezien de huidige prijzen, om nog een tijd door te gaan en de locatie op termijn over te dragen aan een andere varkenshouder. Iedereen moet dit zelf beslissen. Factoren als financiën, de mogelijkheden van de locatie en het beroepsverbod spelen een rol in de beslissing, maar ook factoren als de eigen gezondheid spelen mee.'

Welke van de vijf ambities is nu het belangrijkste?

'Ze zijn allemaal belangrijk. Maar er is een overkoepelende gemeenschappelijke factor: data, ofwel gegevens.'

Hoe bedoelt u?

'Om een bijdrage te leveren aan het klimaat en de energietransitie moet je weten wat de inspanningen opleveren. Om dat aan te kunnen tonen, heb je gegevens nodig. Die data hebben we vaak wel beschikbaar op de afzonderlijke bedrijven, maar niet gezamenlijk. We moeten ze verzamelen en bruikbaar maken. Als je data hebt en kunt vergelijken, dan kun je er ook voor zorgen dat je het steeds beter doet.'

Tekst gaat verder onder het kader

Dat geldt dan ook voor de andere ambities?

'Inderdaad. Voor alle ambities is data nodig. Neem het innovatiespoor. Voor de ontwikkeling van een brongerichte aanpak en het werken met doelvoorschriften kun je niet zonder data over de emissies van ammoniak en methaan. Voor het versterken van de positie in de circulaire economie kun je niet zonder data over de gebruikte humane reststromen en andere grondstoffen.

'Dat geldt ook voor de robuuste en gezonde varkens in een diervriendelijke houderij. Data over antibioticagebruik en het houden van varkens met lange staarten zijn dan nodig. En om onze positie als mondiaal koploper in marktgerichtheid en ketensamenwerking te waarborgen, heb je ook data op het gebied van tracking en tracing nodig. Je moet kunnen bewijzen hoe goed je het doet.'

Hoe moet het dan volgens u?

'We moeten dat als keten privaat oppakken. Net zoals we destijds hebben gedaan bij de aanpak van het antibioticagebruik. Er is toen een onafhankelijke stichting, de Stichting Diergeneesmiddelenautoriteit (SDa), opgezet die de gegevens over het antibioticagebruik bijhoudt en benchmarks opstelt over verantwoord gebruik. We hebben hierdoor een enorme verbetering gezien in het antibioticagebruik. Dit is met ruim 70 procent gedaald.

'Ook zijn de diergezondheid en het dierwelzijn verbeterd. We leveren als sector en dierenartsen zelf de data aan en ze blijven van ons. De SDa is onafhankelijk en ontvangt versleutelde bedrijfsdata, waardoor de rapportages als betrouwbaar worden gezien. Niet alleen in Nederland, maar ook internationaal.'

Moet het zo met alle data in de varkenssector?

'Ja. Het is nu het goede moment. Vanaf 2024 zijn grote bedrijven wettelijk verplicht hun CO2-voetafdruk te rapporteren. Dus ze gaan vragen om allerlei informatie bij hun leveranciers; varkenshouders, voerleveranciers en slachterijen. We moeten daarom zorgen dat we iedereen meekrijgen om samen een deugdelijk, betrouwbaar en uniform systeem op te zetten. We moeten daar ook met zijn allen achter staan. En met iedereen bedoel ik ook de ngo's.

'Belangrijk hierbij is vertrouwen. Vertrouwen in de organisatie die de data verzamelt, maar ook vertrouwen in het systeem en de juistheid van de data. Met een onafhankelijke autoriteit die de betrouwbaarheid van de data waarborgt, moet dat kunnen lukken.

'Dat gaat heus niet vanzelf. Het opzetten en bijhouden van zo'n systeem kost geld. Het kan niet voor niets. Wel kun je als je het zelf doet, voorkomen dat iedereen zomaar over alle data kan beschikken. Dat kan wel gebeuren als de overheid data gaat verzamelen en beheren. Via de Wet openbaarheid van bestuur kan dan in principe iedereen alle data opvragen.

'Als een commerciële partij het gaat doen, moet je misschien wel betalen als je inzicht in je eigen data wil hebben. Het is altijd een kwestie van bba: de boer betaalt alles. Door het zelf op te pakken, heb je die kosten en het zeggenschap veel beter in de hand en loop je uiteindelijk minder risico's.'

Waarom is het nog meer belangrijk om het zelf te doen?

'Door het zelf in de hand te houden, kun je voor alle onderdelen in de productieketen zorgen voor benchmarking. Wat is de gemiddelde voetafdruk van varkensvlees in Nederland? Hoe scoor je met je eigen bedrijf? Waar liggen de eigen verbeterpunten? Dit kun je doen met alle onderdelen van de varkensproductie.'