Vakmannen scoren met krulstaarten en resultaten

Herman Vermeer, onderzoeker huisvesting en welzijn varkens bij Wageningen Livestock Research, begint het interview met een verwijzing naar een naslagwerk uit 1990. ‘Schwein haben van Hans-Dieter Dannenberg is weliswaar in het Duits, maar de historische illustraties zeggen veel over hoe mensen in de loop van duizenden jaren naar het varken hebben gekeken. Zelfs Egyptische hiërogliefen van zo’n 3.500 voor Christus tonen al varkens met een krulstaart’, zegt hij.

‘Zo’n ideaalbeeld heeft de huidige samenleving nog steeds. Over zes jaar moeten varkenshouders dat ook in hun stallen zien te realiseren.’

Kunt u kort ingaan op de varkensstaart?

‘De staart is een verlengstuk van de rug. Bij het varken zorgen acht spierbundels om de 20 tot 23 staartwervels voor de staartbewegingen. De staartlengte van een volwassen varken zit rond 50 centimeter. Onderzoek in de slachtlijn toonde aan dat bij 3.600 biologische vleesvarkens met intacte staarten de staartlengtes tussen de 25 en 35 centimeter zijn. Deze natuurlijke variatie betekent dat er is te fokken op de lengte van staarten. Hoe korter een staart, hoe lastiger het voor een gefrustreerd varken wordt om met zijn bek een staart van een hokgenoot te pakken te krijgen.’

Zijn ook staartlengtes van gecoupeerde varkens gemeten?

'Ja, dat gebeurde in een onderzoek dat wij vanuit Wageningen Livestock Research uitvoerden in opdracht van Bureau Risicobeoordeling & Onderzoek van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit. Het rapport 'Nulmeting varkensstaarten aan de slachtlijn anno 2022' vermeldt het resultaat van 36.000 staartmetingen van varkens afkomstig van 270 bedrijven. Daaruit bleek dat de staarten bij varkens in de welzijnsconcepten met een ster van het Beter Leven-keurmerk gemiddeld langer waren dan bij standaard IKB-varkens. Bijna 90 procent van de biologische varkens hadden een intacte staart met een lengte van meer dan 30 centimeter. Ook bleek 90 procent van de vleesvarkens in Nederland geen staartbeschadiging te hebben.'

Wat is de waarde van de varkensstaart?

'Als je in euro's bedoelt, kun je bevroren staarten online voor 9 euro per kilo kopen. Ook zijn verse intacte exemplaren te verkrijgen voor zo'n 2 euro per stuk. Heerlijk voor in de erwtensoep. De Aziatische staartkeuken is al eeuwenlang een culinaire kunst waarbij staarten worden gebruikt voor smaakvolle gerechten.

'Bedoel je de waarde voor het varken zelf, dan gaat het vooral om de signaalfunctie. Een soort van onderlinge communicatie. Is een varken angstig of voelt het zich niet fit, dan klemt het dier letterlijk zijn staart tussen de poten. Opgewonden varkens hebben hun staarten fier omhoog en draaien kleine cirkeltjes. Alleen ontspannen en relaxte varkens tonen een krul in de staart, ook al is dat rasafhankelijk. Sommige varkensrassen hebben van nature rechte staarten. Verder verjagen varkens er insecten mee.'

Wat drukt een krulstaart uit?

‘Als een varken met een intacte staart aan de slachtlijn hangt, dan heeft het een onbezorgd leven gehad. Het voelde zich hoogstwaarschijnlijk gezond en fit en het voer, het drinkwater, het klimaat en de huisvesting waren op orde. De varkenshouder heeft alles goed gedaan. Daardoor zal het technisch top draaien.’

Is het wel zo makkelijk als u schetst?

'Nee, je zult echt vakmanschap aan de dag moeten leggen. Groepshuisvesting van zeugen, beren houden en vrijloopkraamhokken zijn pittige opgaven voor varkenshouders. Stoppen met couperen is de allerlastigste welzijnseis. Ook met meer ruimte per dier en stro zoals in de biologische varkenshouderij en in Zweden en Noorwegen komen problemen met staartbijten voor. Dus eenvoudig wordt de opdracht om te gaan stoppen met couperen zeker niet.'

Heeft u enkele praktische tips?

‘Het goed en frequent observeren van het gedrag van de varkens moet eigen gemaakt worden. Naast het beoordelen van de diergezondheid moeten varkenshouders of hun medewerkers tijd nemen om te kijken of alle dieren zich happy voelen. Zit er een dier tussen dat iets tekortkomt, dan kan die zijn frustratie van zich af bijten. Krijgt die een staart te pakken en gaat die bloeden, dan zijn de rapen gaar en kan het snel gaan.'

‘Minimaal twee keer per dag een controlegang wordt de standaard. Je moet meteen de juiste maatregelen nemen om het bijtprobleem in de kiem te smoren. Het verantwoord kunnen stoppen met couperen is voor iedereen een groeitraject, dus benut die tijd richting 2030 optimaal. Experimenteer en kijk wat in je stallen en bij je varkens werkt en wat bij jezelf en je medewerkers past. Verandering van gedrag en nieuwe vaardigheden aanleren en trainen kosten tijd.’

Hoe kijkt u naar het in grotere groepen houden van vleesvarkens?

‘Dat is een dilemma, want hoe groter de groep, hoe hoger de kans op bijterij. Je moet nog scherper zijn op diergedrag en staarthoudingen. Staartbijterij is explosief en de gevolgen zijn dramatisch. Het Beter Leven-keurmerk staat kleinere groepen varkens toe, maar dan moeten dieren meer ruimte krijgen. Dit is kostbaar. In de praktijk ontwikkelt zich de groepsgrootte naar 15 tot 25 vleesvarkens. Maar 40 vleesvarkens en meer dieren in een groep en dan 10 procent minder leefoppervlakte per varken aanhouden, is risicovol.’

Zou de krulstaart de kers op de taart zijn?

‘Als het van kop tot staart allemaal klopt, zit de krul erin. In mijn ogen is dat het ultieme teken van circulaire varkens. Enerzijds zijn het nuttige dieren die reststromen van de levensmiddelenindustrie opwaarderen tot smakelijk en gezond voedsel voor mensen. Anderzijds omdat het betekent dat de varkenshouders topvakmanschap aan de dag leggen bij de verzorging van hun varkens . Over vijf jaar verwacht ik overwegend varkens met krulstaarten te zien, ook omdat de Europese Unie druk op het stoppen met couperen zet.’